عمرو بن حمق

عَمرو بن حَمِق خُزاعی از اصحاب رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم بود و در خدمت حضرت امیرالمومنین علیه السلام به مقام عالى رسید. در زمان خلافت امیرالمونین علیه السلام در کوفه سُکنى داشت و در جمیع جنگ های آن حضرت از جنگ جمل و جنگ نهروان و جنگ صفین همراه بود. او یکی از شخصیت هاى بزرگ اسلامى است که توسط معاویه به شهادت رسیده است.

مقام و مرتبه عمرو بن حمق

مطابق نقل محدثان و مورخان روزى با مقدارى شیر رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم را سیراب کرد، آن حضرت در حق وى چنین دعا کرد: «اللهم متّعه بشبابه» خدایا او را از جوانى اش بهره مند ساز! به برکت این دعا، هشتاد سال بر او گذشت ولى سپیدى در سر و رویش دیده نشد.

وى از شیعیان خاص امیرمؤمنان علیه السلام بود. امام کاظم علیه السلام هنگامى که حواریون و یاران ویژه امیرمؤمنان علیه السلام را برمى شمارد، از عمرو بن حمق نیز نام مى برد.

امیرمؤمنان علیه السلام در جنگ صفین پس از اعلام آمادگى و وفادارى خالصانه عمرو، به وى فرمود: «لیت أن فى جندى مائة مثلک»؛ کاش در میان لشکریانم یکصد نفر همانند تو بودند.

شهادت عمرو بن حمق

پس از شهادت حضرت امام علی علیه السلام و امام حسن مجتبی علیه السلام، معاویه دستور داد که یاران و شیعیان خاص آن بزرگواران را تعقیب کنند.

عمر و بن حمق به سبب عشق و ارادت به على علیه السلام مورد بغض ‍معاویه قرار داشت، تا آن که معاویه در زمان خلافت وى را مورد تعقیب قرار داد. عمرو از شهر خویش گریخت ولى معاویه با وقاحت تمام همسرش آمنه را به مدت دو سال در زندان دمشق حبس کرد، تا آن که عمال معاویه عمرو را در منطقه موصل دستگیر کردند و پس از به شهادت رساندن عمرو، سر وی را به سوی معاویه گسیل داشتند.

به دستور معاویه سر بریده عمرو براى همسرش در زندان فرستاد شد. ماموران سنگدل حاکم شام، سر آن شهید را به دامن آمنه انداختند و آمنه نیز کلماتى آتشین و با حزن و اندوه در فراق شوهرش بیان کرد.

در برخی منابع آمده، او را در غار بر اثر نیش ماری مرده یافتند و بعد سرش را جدا کردند، اما عده ای معتقدند که این مطلب گویا برای پاک کردن جنایت صحابه کشی از دامن معاویه باشد.

ابن سعد در طبقات به نقل از شعبى از بزرگان تابعین مى نویسد: نخستین سرى که در اسلام شهر به شهر گردانده شد، سر عمرو بن حمق خزاعى بود!

امام حسین علیه السلام در زمان امامت خود، در جواب در نامه ای اعتراض آمیز به معاویه ضمن بیان حقایق زیادی از جنایات معاویه در حق شیعیان امام علی علیه السلام به او چنین نوشت: آیا تو قاتل «عمرو بن حمق خزاعی» نیستی؟ او که از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله بود و عبادت، او را ضعیف کرده و چهره او را تغییر داده و جسم او را لاغر کرده بود؟ با آن که به او امان داده و چنان با قسم های شدید، عهد و پیمان بسته بودی که اگر به پرنده ای می دادند، از فراز ابرها به زیر می آمد، تو او را کشتی و بر خدا بی پروا شدی و عهد و پیمان او را سبک شمردی. ای عمرو، خدایت رحمت کند. آنچه در راه عقیده ات بر عهده تو بود، ادا کردی و از آن پاسداری نمودی.

راوی حدیث

عمروبن حمق در عصر «ممنوعیت حدیث» می زیست ولی همواره احادیث پیامبر صلی الله علیه وآله را آشکارا باز می گفت و مردم را با کلام و زندگی آن حضرت آشنا می کرد. او از صحابه ای است که امیرالمؤمنین علیه السلام را به عنوان نخستین ایمان آورنده یاد کرده و از روایان مشهور حدیث غدیر است.

نمونه ای از روایات او:

عن رفاعة قال: حدثنی اخی، عمروبن حمق قال سمعت رسول الله صلی الله علیه وآله یقول: «ما من رجل امن رجلا علی دمه فقتله فانا بریء من القاتل و ان کان المقتول کافرا»؛ رفاعه گفت: برادرم، عمرو بن حمق برایم از زبان مبارک پیغمبر صلی الله علیه وآله چنین گفت: «فردی که مردی را در پناه خود گیرد (به او امان دهد.) و زنده بودنش را تعهد کند، آن گاه او را بکشد، من از چنین کشنده ای بیزارم، هرچند مقتول کافر باشد.»

رفاعة بن شداد، راوی دوم حدیث، پرورش یافته مکتب امیرالمؤمنین صلی الله علیه وآله است و از عمرو بن حمق استفاده علمی فراوانی برده و تا واپسین لحظات عمرو همراه او بوده است.

پانویس

منابع

• حاج شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، قسمت اول، باب سوم: در تاریخ حضرت علی علیه السلام.
• عاشورا (ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها، پیامدها)، سعید داودى، مهدى رستم نژاد، عنوان "شهادت عمرو بن حمق" در دسترس در سایت غدیر، بازیابی: ۱۹ بهمن ۱۳۹۱.
• عمرو بن حمق، سایت اعلام طهور، بازیابی: ۱۹ بهمن ۱۳۹۱.
• عمروبن حمق خزاعی فدایی امامت، فرهنگ کوثر، شهریور ۱۳۷۹، شماره ۴۲.
• صنعتگر، خلیل، حمدانیان؛ اولین مدافعان قدس، قم، نورالسجاد، ۱۳۸۰ش.